De wethouder en de adviseur: twee botsende perspectieven

De wethouder en de adviseur: twee botsende perspectieven 

In gemeente Houten werd in 2024 pijnlijk duidelijk hoe mis het kan gaan als het vertrouwen tussen college en ambtenaren wegvalt. In een middelgrote gemeente escaleerde het al jaren sluimerende conflict tussen bestuur en organisatie. Directieleden stapten op, wethouders vertrokken. De kern? Botsende verwachtingen, gebrekkige samenwerking en adviezen waarin politieke en ambtelijke belangen met elkaar in de knel kwamen. Het gevolg: vertraagde besluitvorming, afbrokkelend vertrouwen in het bestuur en een organisatie die lamgelegd werd door gedoe.

Het is een extreem voorbeeld van een probleem dat in veel gemeenten speelt. Want overal waar wethouders en adviseurs samenwerken, botsen perspectieven. En áls je daar als organisatie geen goede afspraken over maakt, verlies je uiteindelijk draagvlak, kwaliteit én bestuurskracht. Hoe voorkom je dat? Daarover gaat dit artikel.

Terug naar de gemeentewet: hoe het zou moeten werken 

Een wethouder is onderdeel van het dagelijks bestuur van een gemeente. En in dit bestuur neemt hij of zij met de andere wethouders samen besluiten over ingediende voorstellen. Het is aan de ambtenaren om deze voorstellen deskundig voor te bereiden voor het héle college, onafhankelijk van druk en sturing van buitenaf. Juist voor dat deskundige advies zijn ze aangenomen. En ‘deskundig’ betekent dat je niet alleen je eigen vakgebied kent, maar ook rondkijkt op alle disciplines en belangen. Integraal, zoals dat heet. In de ideale wereld worden alle belangen in het maakproces van een advies vooraf opgehaald en gewogen. En dat betekent dat zowel inwoners, ondernemers, inhoudelijke experts en wethouders hun zegje kunnen doen. Het is aan de adviseur om dat te beoordelen, te wegen en te verpakken tot een krachtig advies. Zo past het bij de politiek én bij de samenleving. 

Maar dan nog kunnen de mening van de wethouder en het advies van ambtenaren haaks op elkaar staan. En dat mag. Uiteindelijk is het ambtelijk apparaat verantwoordelijk voor een deugdelijk advies en is het college verantwoordelijk voor de besluiten die ze nemen. Slaan ze het advies in de wind? Dat kan een legitieme politieke keuze zijn. Zo zou het dus moeten werken. 

De realiteit is echter weerbarstiger. In de praktijk kan een wethouder soms al vroeg in het proces sturen naar een advies dat hem of haar goed uitkomt. Dit kan betekenen dat informatie en opties buiten beeld raken die wel van belang zijn voor het college. En daar moeten gemeenten juist voor waken: de beslissing wat te doen met een gevoelig thema is aan het hele college en niet alleen aan de wethouder die het onderwerp in zijn of haar portefeuille heeft. Dus het hele college moet goed geïnformeerd zijn om een integrale en doordachte afweging te maken. En om verantwoording af te kunnen leggen aan de raad en de samenleving. 

De valkuilen en de kansen

Vinden de adviseurs wethouders bemoeials die ook nog eens onhaalbare toezeggingen aan externen doen? En vinden de wethouders omgekeerd adviseurs kortzichtig, inflexibel en niet politiek sensitief? Dan krijg je: 

• Ambtenaren die zich gedwongen voelen coulant te zijn, waarmee hun integriteit in het geding komt.
• Wethouders die veel weerstand ervaren, waardoor ze nog meer gaan forceren om grip te krijgen op processen.
• Incomplete adviezen, waardoor je het risico loopt op willekeurige besluitvorming. Bij kritische vragen kun je dit niet uitleggen waardoor vertrouwen in het proces verlaagt en er vaker bezwaar gemaakt wordt.
• Een moeizame samenwerking tussen bestuurders en adviseurs, waardoor je veel energie, tijd en aandacht verliest.

Bovenstaande gevolgen staan goede besluitvorming in de weg. Het is daarom zaak hier met alle betrokkenen serieus werk van te maken. Wat kan je concreet doen? 

• Rollen en verantwoordelijkheden van zowel adviseurs als wethouders helder en scherp neerzetten, zodat de verwachtingen over en weer duidelijk zijn, en iedereen hierop kan worden aangesproken. Een belangrijk onderdeel hiervan is ook dat het  volstrekt duidelijk is bij wie mensen aan kunnen kloppen als het anders loopt dan afgesproken. Deze persoon moet beschikbaar zijn en autoriteit hebben. 
• De gemeentesecretaris moet met het hele college de afspraak maken dat het onafhankelijke, ambtelijke advies op tafel komt en niet het gekleurde en incomplete voorstel van een wethouder. 
• Maak werkbare afspraken als er verschil van inzicht is tussen ambtelijk advies en de visie van de wethouder. Neem hiervoor bijvoorbeeld een rubriek op in het format of laat de wethouder zijn of haar eigen alternatieve advies schrijven. Maar realiseer je: afspraken en spelregels alleen lossen die frictie niet op. Het vraagt ook om wederzijds respect, rolbewustzijn en het vermogen om lastige gesprekken te voeren. Dat is geen eenmalige actie, maar een continu proces van investeren in samenwerking, houding en gedrag van zowel bestuurders als adviseurs.